iflic (İnme) nədir?
Beynin bir bölgəsindəki qan axını dayandığında enmə meydana gəlir. Qan axını bir neçə saniyədən uzun qoyduğunda beyin toxuması ehtiyac duyduğu oksigen və qida maddələri ala bilməz və beyin hüceyrələrində ölüm və beyin toxumasında ziyan meydana gələr.
Enmə (İflic) Səbəbləri Nələrdir?
- İflicde iki əsas səbəb mövcuddur:
• İskemik iflic - Hemorajik iflic
- İskmek iflicde, beynə qan daşıyan damarlada pıhtıya bağlı tıxanma mövcuddur. Bu vəziyyət iki yolla həyata keçir;
– Trombotik iflic: İncə arteriyaların içində laxta meydana gəlməsidir.
-Embolik İflic: Bədənin ya da beynin başqa bir bölgəsindəki damarlarda meydana gəlib, buradan qoparaq beyin damarını tıxayan bir laxta söz mövzusudur. Serebral emboli olaraq da adlandırılar.
İskemik iflic, arteriyaların tıxayan və val adı verilən maddələrdə səbəb ola bilər.
Hemorajik enmə beyin içindəki damarlarda qanamağa bağlı meydana gələr.
Bəzi kəslərin damarlarında qanamağa meyl yaradan vəziyyətlər ola bilər;
– Anevrizma
-Arteiovenöz malformasyon
Hemorajik enmədən səbəb, qanı naziltmək üçün istifadə Warfare (coumadin) kimi dərmanlarda ola bilər. Ayırca yüksək təzyiq, damarların cırılmasına səbəb olaraq hemorrhagic enmə edə bilər. İskemik iflic də, qanamağa səbəb olaraq hemorrhagic enmə edə bilər.
Enmə üçün birinci risk faktoru yüksək təzyiqdir. Digər səbəblər;
• atrial fibrilasyon\’un səbəb olduğu nizamsız ürək ritmi
• Diabet
• Ailədə enmə hekayəsi
• Yüksək xolesterol
• Yüksək yaş (Xüsusilə 55 yaş üstü)
• İrqi faktorlar
Enmə riskinin yüksək olduğu digər vəziyyətlər;
• Ürək xəstəliyi yada qıçlarda dövran pozuqluğu olanlar
• Siqaret içimi, yüksək yağlı diyet ilə qidalanma, hərəkətsizlik
• Doğum idarə həbi kullanna qadınlar (xüsusilə 35 yaş üstü siqaret çəkən qadınlar)
• Hamilələr, hamiləlik dövründə risk altındadır
semptomlar
Enmədə simptomlar, beynin təsirlənən bölgəsinə bağlı olaraq dəyişər. Bəzən isə adam enmə keçirdiyinin fərqinə belə çatmaya bilərsiniz.
Ümumiyyətlə simptomlar əvvəlində heç bir tapıntı vermədən və birdən inkişaf edər. İlk bir iki gün simptomlar görülüb itə bilər. Enmənin ilk dövründə simptomlar şiddətli ikən, irəliləyən dövrdə daha da pisləşə.
Qanamağa bağlı (hemorrhagic) enmədə baş ağrısı görülə bilər. Baş ağrısı;
• Ani başlanğıclı və şiddətli
• Düz yatıldığında artan
• Yuxudan oyandıracaq dərəcədə
• Mövqe dəyişdirmə, öskürmə və ya əyilmə ilə daha da pisləşən bir şəkildə ola bilər.
Digər simptomlar beynin təsirlən bölgəsinə və enmənin ağırlığına görə dəyişər. Görülə biləcək digər simptomlar;
• Yuxu halı, şüur bulanıqlığı, koma
• Eşitmə və ya dad alma duyğusunda dəyişiklik
• Toxunma, ağrı, təzyiq və ya istilik hisslərində dəyişiklik
• qarışıqlıq və ya yaddaş itkisi
• Udma çətinliyi
• Baş gicəllənməsi və ya hərəkətlərdə anormallıq hissi
• Görmə itkisi, cüt görmə və ya tam korluq
• Sidik və ya gaita qaçırma
• Tarazlıq koordinasiya itkisi, getmə çətinliyi
• Bədənin bir tərəfində tingling və ya uyğunlaşma
• Əzələlərdə zəiflik (Ümumiyyətlə bədənin bir tərəfində)
• Şəxsiyyət və duyğularda dəyişiklik
• Danışıq və danışılanları anlamada çətinlik
Müayinə və Testlər
müayinədə
• Görmə, hərəkət, his, reflekslər, anlama və danışma nəzarət edilə bilər.
• karotid arteriyanın steteskopla dinlənilməsində, anormal axının səbəb olduğu səslər eşidilə
• Təzyiq nəzarət edilə bilər
Enmədə təsirlənsin bölgənin müəyyən edilməsi və səbəbin anlşılması üçün;
– Beyin anjiyografisi
– Karotid duplex
– Ekokardiyogram
-MR Və ya BT Anjiyografi edilə bilər. Ayrıca EEG və ürək ritm monitörizasyonu gərəyə bilər.
enmə Müalicəsi
Enmə, sürətli diaqnoz və müalicə tələb edən təcili bir vəziyyətdir. Enmə simptomları başlayan kəslər təcili olaraq xəstəxanaya müraciət etməli, ya da 112 Təcili Service axtarmalıdır.
• Enmənin laxta səbəbi ilə inkişaf hallarda, laxta əridici trombolitik müalicələr faydalı ola bilər. Bu müalicənin təsirli ola bilməsinin ən əhəmiyyətli faktoru, simptomlar başladıqdan 3-4,5 saat içində müalicəyə başlanmasıdır. Müalicəyə nə qədər erkən başlansa, düzəlmə ehtimalı o qədər artacaq.
Veriləcək digər müalicələr, enmə səbəbinə bağlı olaraq dəyişə bilər. bunlar;
• heparin, Warfarin (coumadin), aspirin ya da clopidogrel (Plavix) kimi qan durulducu dərmanlar
• Təzyiq, qan şəkəri və xolesterol risk faktorlarını təşkil dərmanlar
• Semptomları azaltmaq ya da enmənin tekraralama ehtimalını azaltmaq üçün xüsusi prosedura və ya cərrahi müdaxilələr üçün lazım ola bilər.
Fizika müalicə, danışma və udma müalicələr lazım ola bilər. Ciddi udma problemi olanlarda mədəyə bəslənmə balonu yerləşdirilə bilər. Müalicədə məqsəd xəstəni mümkün qədər funksional halda tutmaq və irəlidə təkrar enmə keçirməsini qarşısını almaqdır.
enmənin (iflic) Seyri
İflic sonrası adamın vəziyyəti;
• iflic tipinə
• təsirinə beyin toxuması miqdarına
• təsirinə bədən funksiyalarına
• Müalicənin nə müddətdə başlandığına görə dəyişəcək.
Hərəkət, düşünmə və danışma ilə əlaqədar problemlər enmə keçirdikdən sonrakı həftələr və ya aylar içində daha yaxşı hala gələcəkdir. Bir çox adamda illər sonra belə düzəlmə seyri davam etməkdədir. İflic xəstələrinin yarıdan çoxu funksional bir şəkildə evlərində yaşayabilirken digər yarısı öz özlərini idarə etmədə çətinlik çekmektedir.