Epilepsiya Nədir?
Sara xəstəliyi olaraq da bilinən epilepsiya, zaman içində nöbetlerle seyr beyin xəstəliyidir. Nöbetler, beyin hüceyrələrinin idarəsiz və anormal şəkildə çalışması səbəbi ilə olur. Adamda diqqət pozuqluğu və davranış dəyişikliyinə səbəb ola bilər.
Epilepsiya Səbəbləri
Beyindəki qalıcı dəyişikliklər, beynin həddindən artıq uyarılmasına yada nəzarətsiz siqnallar göndərməsinə səbəb olduğu hallarda epilepsiya inkişaf edə bilər. Bunun nəticəsində beyin, anormal siqnallar göndərərək, təkrarlayan və gözlənilməz keşiklərə səbəb olur (təkrarlanmağa tək bir keşik epilepsiya olaraq qəbul edilməz). Epilepsiya beyni təsir edən bir xəstəliyə ya da yaralanmağa bağlı inkişaf edə bilər. Səbəbi bilinməyən hallar da vardır.
Epilepsinin tez görülən səbəbləri;
• Müvəqqəti iskemik hücum (TIA) və ya enmə
• Alzheimer xəstəliyi kimi Demans səbəbləri
• Travmatik beyin ziyanı
• Beyin ABsəsi, menenjit, ensefalit və AIDS kimi infeksiyalar
• Anadangəlmə beyin problemləri
• Doğum əsnasında və ya doğum dövründə yaranan beyin ziyanı
• Anadangəlmə metabolik xəstəliklər (məs: fenilketonüri)
• Beyin şişi
• Beyin damarlarında anomaliya
• Beyin toxumasına zərər verən digər xəstəliklər
Epilepsiya keşikləri ümumiyyətlə 5-20 yaşları arasında başlayır. Yetkinlər isə xüsusilə 60 yaşından böyüklərdə daha sıx görülər. Ancaq epilepsiya keşikləri hər yaşda görülə bilər. Ailədə epilepsiya hekayəsi bilər.
Epilepsiya Semptomları
Semptomlar adamdan adama dəyişər. Bəzi kəslərdə yalnız bir anlıq baxışda sabitlenme şəklində bir keşik ola bilərkən, bəzilərində, şiddətli titrəmə və şüur itkisi şəklində ola bilər. Keçirilən keşik tipi, təsirlənmiş beyin bölgəsinə görə dəyişər.
Ümumiyyətlə nöbet bir-birinə bənzər. Bəzi xəstələrdə, keşik əvvəli qəribə hiss ola bilər. Duyğularda qarışıqlıq, qeyri bir qoxu hiss etmə və ya ruhi qarışıqlıq ola bilər. Bu vəziyyətə aura adı verilir.
Hücumların xüsusi tipləri vardır;
• Absans (petit mal) tip keşik (Sabit baxış şəklində olur)
• Generalize tonik-klonik (grand mal) keşik (Aura ilə birlikdə bütün bədəni təsir edən, əzələlərdə sərtlik və şüurda bulanıqlıq)
• bəbirinin (Fokal) keşik (Beynin təsirlənən bölgəsinə görə izah edilən simptomların biri və ya bir neçəsi ola bilər)
Müayinə və Testlər
Beyin və sinir sistemini ehtiva edən əhatəli bir fiziki müayinə aparılır. Beynin elektrik fəaliyyətini ölçmək məqsədi ilə EEG (elektroensefalografi) testi tətbiq olunur. Epileptik xəstələrin EEG nəticəsində ümumiyyətlə anormal fəaliyyəti müşahidə edilər. Bəzi vəziyyətlərdə xüsusilə təsirlənsin beyin bölgəsi EEG ilə təyin oluna bilər. Nöbetler arasında və ya sonrasında beyin normal olaraq izlənilə bilər.
Epilepsiya diaqnozu üçün və ya epilepsiya cərrahiyəsində əvvəl;
• Gündəlik işlərinizi edərkən, beyin fəaliyyətinizi qeydiyyatdan edən EEG yazıcı cihaz istifadə etmək,
• Keşik əsnasında olanları tutmaq üçün video EEG deyilən, kameraların və EEG qurğusundan qeydiyyatdan qurğusundan olduğu xüsusi xəstəxana otağında qalmaq,
gərəyə bilər.
Edilə biləcək digər testlər;
• Qan biokimyası
• Qan şəkəri ölçülməsi
• Tam qan sayması
• Böyrək və qaraciyər funksiya testləri
• Lomber ponksiyon (belinizi iynə ilə maye alınması)
• infeksion testləri
• Beyin Tomografiya və ya MRT araşdırması
Epilepsiya Müalicəsi
Müalicədə dərmanlar, həyat tərzi dəyişiklikləri və cərrahi üsullar istifadə edilə bilər. Şiş, anormal damarlar və ya beyin içindəki qanamağa bağlı inkişaf edən epilepside, cərrahi olaraq səbəbin müalicəsi, hücumları dayandıra bilər.
Keşikləri qarşısını almaq məqsədi ilə istifadə və antikonvülzan (antiepileptik dərmanlar) adı verilən dərmanlar, irəlidə inkişaf edəcək keşik sayını azalda bilər. Ağız yolu ilə alınan bu dərmanların necə istifadə ediləcəyi, keşik tipinizə görə değişeceğinden bu mövzuda həkiminiz sizə uyğun istifadəsi izah edəcək. Zamanla istifadə dozası dəyişə bilər. Keşikləri qarşısını almaq üçün dərmanların zamanında istifadə edilməsi çox əhəmiyyətlidir. Öz özünüzə dərmanlarınızı istifadəsini dəyişdirməyin və ya kesemeyin.
Epilepsiya dərmanlarının bir çoxu doğum qüsuruna səbəb ola biləcəyindən, doğum etməyi düşünən qadınların müalicələri mütləq buna görə təşkil və hamiləlikdə epilepsiya haqqında məlumat sahibi olunmalıdır. Ayrıca epilepsiya dərmanlarının bir qismi sümük sağlamlığını mənfi təsir etdiyinə özü vitamin və ya digər takviyeler üçün lazım ola bilər.
İki və ya 3 fərqli dərman müalicəsinə baxmayaraq, düzəlmə olmayan epilepsiye, dərmana müqavimətli epilepsiya adı verilir. Bu kimi vəziyyətlərdə cərrahı müalicə təklif.
Cərrahi müalicədə;
• keşik səbəb olan beyin hüceyrələrinin / bölgənin çıxardılması
• Vagal sinir stimülatörü (VNS – Beyin batareyası) yerləşdirilməsi. Bu cihaz ürəyə yerləşdirilən batareyaya bənzər və keşik ədədlərini azalda bilər.
Bəzi uşaqlarda keşikləri qarşısını almaq üçün pəhriz dəyişikliyi faydalı ola bilər. Bu pəhrizlərdən bilinən ketojenik diyettir. Aşağı karbohidratlı Atkins pəhriz yetkinlərdə də faydalı ola bilər.
Gündəlik yaşantıdaki ani dəyişikliklər keşik riskini artıra bilər.
xüsusilə;
-Yeni Dərman, vitamin və ya qida takviyelerinin istifadəsi
-Duygusal stress
– İnfeksiya kimi xəstəliklər
-Uykusuzluk
-Gebelik
-Epilepsi Dərmanlarının atlanması
-Spirtdən istifadəsi