Uşaqlıq çağında gaita edərkən ya da sonrasında qan gəlməsi sıx qarşılaşılan və önemsenmesi lazım olan bir vəziyyətdir. Çox sayda xəstəlik üçün bir ön əlamət olaraq qarşımıza çıxar. Qanamanın qaynağı təyin olunana qədər araşdırılmalıdır. Ancaq burada ən tez bu vəziyyətə səbəb olan bir neçə xəstəlikdən söz verilir.
a. Anüste Çatlak (Anal fissür): Uşaqlıq çağındakı nəcisləmə sırasındakı qanama səbəbləri arasında ilk sırada yer alır. Hər yaşda görülməklə birlikdə körpəlikdən uşaqlığa keçid dövründə daha sıxdır. Bu dövrdə qatı qidalarla bəslənməyə keçəndə uşağın gaitası da gedərək bərkimək başlayır. Bir çoxları üçün problemsiz keçən bu dövr, bəzilərində daha qatı və böyük həcmli gaita etmə şəklində olmaqdadır. Bunun nəticəsi olaraq anus kənarında cırıq (çatlaqlar) oluşmaktadır.Son dərcə acı verən bu zədə gaita daha da gecikdirilməsi nəticəsini doğurar. Daha qatı və daha həcmli gaita gedərək daha dərin fissür açılmasına gətirib çıxaran bir sonsuz dövr içinə girər.
Diaqnoz: gaita üzərində xətt şəklində qan görülməsi səciyyəvidir. Gaita etmənin acı verici olduğu, uşağın gaita etmək istəmədiyi izah edilər. Qan dərhal hər zaman sərt və qatı gaita ilə birlikdədir. Anal müayinə ağrılı olmaqla birlikdə ümumiyyətlə fissürü görməyə imkan tanıyar. Fissürün xarici ucunda ümumiyyətlə bir dəri katlantısı (növbətçi Urvə) tapılar. Bir çox ana bu katlantı səbəbiylə həkimə müraciət edir.
Müalicəyə mövcud qəbizliyi aradan qaldırılmasıyla başlamaq lazımdır. Qəbizlik uzun dövrdə gaita yumuşatılması, aralıklarının sıklaştırılması ilə ortadan qaldırıla bilər. Eyni dövrdə ilıq oturma hamam və ağrı kəsici kremlərlə fissürün yaxşılaşması təmin edilməlidir. Ağrısız və yumşaq gaita etməyə başlamaq müalicədə ən əhəmiyyətli mərhələdir. Ancaq asanca tekrarlayabileceği unudulmamalı, ailə gaita və bəslənmə vərdişləri mövzusunda xəbərdar edilməlidir. Xronikiləşən faktlarda əməliyyat gərəyə bilər. Uşaqlarda nadir müraciət edilər.
b. Rektal polip (Juvenil polip): polip bir sap ucundan ya da sapsız olaraq bir yerə bağlı bir növ urdur. Uşaqlıq çağında ən tez qanama səbəblərindən biridir. 5-15 yaşları arasında görülər. Ölçüləri 2-20 mm qədər ola bilər. Xəstələrin yarısında tək polip olmasına qarşı ədədləri 10a qədər çıxa bilməkdədir. Bağırsaq divarına ümumiyyətlə bir sapla asılıdır. Gaita sürtünmeleriyle səthindən asanca qanayar (Şəkil 3). % 70-nin son bağırsaq (rektum),% 15inin də altbarsak (sigmoid) yerleşimli olduğu bildirilməkdədir. Dərhal hamısı yaxşı xasiyyətli urlar olmaqla birlikdə patoloji araşdırma şərtdir.
Birinci əlaməti gaitada qan görülməsidir. Çizgi halında gaita üzərinə bulaşmış bir halda və ya gaitadan dərhal sonra bir neçə damla olaraq görülə bilər. 10% faktda ilk əlamət nəcisləmə əsnasında anusdan polip sallanmasının. Kramp tərzi qarın ağrıları və yüngül ishal də şikayətlənmələr arasında tapıla bilər. Özbaşına qopma sonrası daha çox bir qanamadan söz edilir.
Tanı əksəriyyətlə müayinə ilə qoyular. Şübhəli faktlarda dərmanlı qalın bağırsaq filmi və ya endoskopik müayinə edilməlidir.
Müalicəsi əməliyyatla çıxarılmasıdır. Ümumi anesteziya altında anal yoldan cəhd tətbiq edilir. Günübirlik cərrahı şəklində edilərək xəstə eyni gün evinə gedə bilər.
c. Bağırsaqların İç İçə Girme tıkanıklığı (İnvaginasyon): Ən sıx 4-12 aylıq körpələrdə görülməklə birlikdə bütün yaşlarda görülə bilər. Bol çiyələk jelesi şəklində qanama və spazmı tərzində zaman zaman gələn qarın ağrıları ilə birlikdədir. Uşaq gaita etməz ya da quruluşun tərəfindən da parlaq qırmızı və cıvık konsistensiyada qanlı edər. Bir qəbizlik və ya tez-tez ishal sorası da görülə bilər. Ağrılar arasında uşaq başlanğıcda sakindir. Ancaq erkən fərq edilməzsə əvvəl qusma və qarın şişkinliyi; gedərək atəş və düşkünlük cədvələ əlavə edilir. Su itkisi səbəbiylə xəstə irəli dərəcədə halsizdir. Bağırsaqların bir-birinin içinə əlcək barmağı və ya durbin kimi girməsi kimi təsvir edilə bilər. Səbəbi ümumiyyətlə müəyyən deyil. Daha böyük uşaqlarda bu vəziyyətə kiçik bağırsaq urlar (polip), kütlələr və doğuşdan gələn bəzi strukturlar (divertikülleri kimi) yol aça bilməkdədir.
Müalicəsi: Əvvəlcə xəstənin ümumi vəziyyəti düzəldilməli, maye və elektrolit itkiləri yerinə qoyular. Müalicə üç aşamalıdır. Birinci mərhələ ilə başlanır və bu mərhələdə müalicə edilə bilməyən xəstəyə ikinci mərhələ, kafi gəlməzsə üçüncü mərhələ müalicəyə keçilməlidir.
• Birinci mərhələ (ameliyatsız-Nonoperatif Müalicə): İç içə keçmiş olan bağırsağın bu vəziyyətdən kurtarılmasına istiqamətli əməliyyatları daxildir. Əvvəlcə Anal yoldan veriləcək maye ya da havanın təmin təzyiqlə içdəki bağırsağın müxtəlif göstərmə üsulları kılavuzluğunda öncə çıxarılması sınanır. Ən sıx tətbiq olunan üsul ultrasəs ilə izlenirken anusdan sərəm verilərək edilməsidir. Hələ də gedərək daha tez tətbiq olunmaqda olan ən etibarlı üsullardan biridir. Erkən dövrdə (ilk 24-48 saat) gələn xəstələrin% 85-90ı bu üsulla müalicə edilə bilər. Müalicə təmin edilə və xəstənin vəziyyəti uyğun isə yenidən denenebilir. Bu üsulla müvəffəqiyyət təmin edilə xəstə əməliyyat edilməlidir.
• İkinci mərhələ (Əməliyyat): ameliyatsız müalicədə müvəffəqiyyətsiz olması vəziyyətində və ya ifadə başlamasının üzərindən uzun müddət keçmişsə birbaşa əməliyyat edilər. Əməliyyatda bağırsaqlar əllə düzəldilir.
• Üçüncü mərhələ (Əməliyyat): Əməliyyatda əllə düzəltmə sınağı də müvəffəqiyyətsizliklə nəticələnsə təsirlənmiş bağırsaq hissəsi çıxarılaraq bağırsaqlar yenidən uc uca tikilər. Bu vəziyyət gecikmiş xəstələrdə daha tez meydana gəlir.