Ağciyər amfizemi
Tənəffüs çatmazlığına gətirib çıxaran ən məşhur xroniki ağciyər xəstəliklərindən biridir.
Emfizema, ağciyərlərdəki hava kisəciklərinin (alveol) gərilib genişlənməsi meydana çıxan bir xəstəlikdir. Bu genişləndirilməsi hava, kisəciklərini bir-birindən ayıran incə divarların cırılmasına və bu səbəbdən ağciyərlərdə elastiklik itkisinə gətirib çıxarar. Nəticədə ağciyərlərə hava girişi və hava kisəciklərində qan qazları (oksigen-karbon dioksid) tarazlığı pozular, İrəliləmiş emfizema varlıqlarında ağciyərlər genişlənmiş, solmuş və qurumuşdur qalmadığından bir yastıq kimidirlər. Sinə qəfəsi açıldığında, ağciyərlər sönməz, çünki elastiklik itkisi səbəbiylə içlərində hava qalar.
SƏBƏBLƏRİ
Ağciyər amfizemi xroniki bronxit, astma, ağciyər vərəmi kimi xəstəliklər nəticəsində inkişaf edə bilər. Xüsusilə irəli yaşlarda, ağciyərlərdə məşhur bağdoku artımı elastikliyin itirilməsinə və emfizema yol aça bilər. Bir çox araşdırma emfizema irsi bir uyğunluq ola biləcəyini göstərmişdir. Amma bu xəstəliyin bilinən ən əhəmiyyətli səbəbi siqaret vərdişidir. Emfizema meydana gəlməsinə gətirib çıxaran başlıca, faktorlar bunlardır: Kiçik bronx budaqlarının tıxanması nəticəsində içəridəki havanın çölə atıla bilməməsi, hava kisəciklərinin həddindən artıq gərilməsiylə ağciyər elastikliyinin itirilməsi, kisəciklərdə yığılan hava qabarcıqlarının təsiriylə kisəciklər arası divarların cırılması, hava kisəciklərində qanın oksigen ala bilməsi üçün lazımlı səthin azalması və dövran müqavimətinin artmasıyla ağciyər damarlarında lezyonlar meydana gəlməsi. Son olaraq toxunulan faktor, uzun böyük tənəffüs çatmazlığına gətirib çıxararaq sağ ürəyin yükünü artırır və ürək çatmazlığına səbəb olur. Xroniki emfizema nəfəs alarkən sinə davamlı genişləndirir. Ağciyərlər həddindən artıq gərilmişdir. Nəfəs verdikdən sonra ağciyərlərdə qalan hava miqdarı artmış, çətin nəfəs alıb vermədə ağciyərə girib çıxan hava miqdarı azalmışdır.
ƏLAMƏTLƏRİ
Xəstəlik səssiz irəliləyər və ancaq irəli mərhələlərində əlamət verir. İlk əlamət nəfəs darlığıdır; başlanğıcda hərəkət əsnasında, amma daha sonra istirahət edərkən də müşahidə edilir.
İrəli mərhələlərdə tənəffüs səthiləşər. Nəfəs alınarkən sinə kafesini genişlədən hərəkət ancaq köməkçi tənəffüs əzələləriylə edilə bilər. Buna \”dikinə\” tənəffüs deyilir, çünki nəfəs alarkən sinənin eninə diametri artmaz, dikinə bir hərəkət görülər. Nəfəs alma qısa, vermə isə uzun sürər. Nəfəs darlığının yanında bəzən az miqdarda tünd konsistensiyalı bəlğəmli öskürək görülər. Emfizemaya xroniki bronxit əlavə olunmuşsa bəlğəm daha çox və irinlidir. Xəstənin tipik bir xarici görünüşü vardır: Sinə qəfəsinin ön-arxa diametri genişlənmiş, \”çəllək sinə\” deyilən quruluş inkişaf etmişdir. Körpücük sümükləri üzərindəki çuxur bölgələr ağciyər təpəsinin genişlənməsi qabarıq görünür. Dəri və mukozalar göy rəngə çalan bir rəng alır. Göyərmə dəri və mukozalann altındakı kılcal damarlarda yaxşı oksigenlənməmiş hemoqlobin tapılmasına bağlıdır. Toxumaların qeyri-kafi oksigenlənməsi ümumi bir düşkünlüyə, iştah və kilo itkisinə gətirib çıxarar.
İNCELEMELER
Sağlam bir insanın dərin nəfəs alıb bunu sürətlə çölə verməsi istəndiyində, alınan havanın yüzdə 80i ilk saniyədə çölə atıla bilər. Emfizema isə bronx tıxanması və azalan elastiklik nəticəsində çölə atıla bilən hava miqdarı böyük ölçüdə azalmışdır. Emfizema diaqnozunda tənəffüs funksiyasındakı pozuqluğu təyin etməyə istiqamətli testlər böyük əhəmiyyət daşıyar. Tənəffüs fizyopatolojisi laboratoriyalarında edilən bu testlər xroniki emfizema diaqnozu dəqiqləşdirər.
Müalicə
Keçmişdə məhdud olan müalicə imkanları indiki vaxtda əhəmiyyətli ölçüdə inkişaf etmişdir.
Müalicənin bir hissəsi tənəffüs təhsilindən meydana gələr. Tənəffüsdə yenidən təhsil xəstənin şikayətlərini azaldar; beləcə adi və məhsuldar bir həyata hazırlanmasını təmin edər. Yenidən təhsilin məqsədi qarın əzələləri və diafraqma vasitəsilə tənəffüsün səmərəsinin artırılmasıdır. Burada müvəffəqiyyətə gedən yol, səhiyyə işçilərinin qabiliyyətli, xəstələrin da qərarlı və səbirli olmasından keçir. Müalicənin təməli nəfəs alıb vermə tapşırıqlarıdır. Xəstənin dodaqları bağlıykən ya da fit çalar kimi tənəffüs, beləcə köməkçi tənəffüs əzələlərini inkişaf etdirməsi təmin edilər. Tənəffüs etmə tapşırıqları 15 ° maili bir səthdə, ayaqlar yuxarıda edildiyində daxili orqanlar diafraqmanı sinə qəfəsinə doğru itələyir və sıxılmaların təsiri artır.
Dərman müalicəsində bronx divarına yapışan bəlğəmin çıxarılmasını asanlaşdıran maddələr və bronx sıxılmalarını boşaldan maddələr istifadə edilər. Ayrıca bol maye alınması və buxar müalicəsi də faydalıdır. Bu müalicələrə kafi cavab alına bilməzsə yan təsirlərinə diqqət edilərək kortikos-teroitlere müraciət. Bu qrupdan \”bek-lometazon\” adlı dərman burun spreyi formasında istifadə edilər. Bu yoldan verildikdə ümumi dövrana qarışması bir ölçüdə önləndiyindən beklometazon ən az yan təsir göstərən kortizonlu dərman olaraq bilinir və kortikosteroit müalicəsi tələb edən varlıqlarda ümumiyyətlə yeğlenir. Burun spreyi 24 saatda 2-4 dəfə istifadə edilir. Ağciyər emfizema əlavə tənəffüs çətinliyini artıran bronxit kimi iltihablı xəstəliklərdə antibiotik müalicəsi lazımlıdır.
Emfizemanı hazırlayıcı müxtəlif faktorlar var. Struktur (irsi) uyğunluq da xəstəliyin ortaya çıxmasında əhəmiyyətli rol oynayar. Məsələn, eyni sağlamlıqsız iş şərtlərində, tozların və tənəffüs yollarına zərərli qazların olduğu mühitlərdə çalışan bronxitli xəstələrin yalnız bir hissəsində emfizema inkişaf edər. Alınacaq ilk tədbir bronx iltihabına səbəb ola biləcək soyuq və nəmli mühitlərdən qaçınmaqdır. Tənəffüs yollarını davamlı yoran şüşə üflemeciliği, nəfəsli çalğı çalmaq kimi peşələr də emfizema təhlükəsi yarada bilər. Tənəffüs sistemini maraqlandıran soyuq qəbulunluğu kimi ən sıravi infeksiyalar belə əhəmiyyət vaxtında müalicə edilməlidir. Astma xəstələrinin nizamlı müalicə görmələri lazımdır. Astma keşiklərini başladan faktorlar təyin olunmalı, xəstəlik müalicəylə yoxlama altında tutula bilməzsə xəstənin yaşadığı ətrafı dəyişdirməsi təklif edilməlidir. Dəniz səviyyəsi və 1500 m üzərindəki dağ iqlimləri allergiya faktorlarının azlığı səbəbiylə bu xəstələrə daha uyğundur. Çox miqdarda toz və ağciyərə zərərli qazlar ehtiva edən mühitlərdə çalışanlar, emfizema əlamətləri ortaya çıxar çıxmaz iş dəyişdirməlidirlər.
Ağciyər emfizema müalicəsi vardırmı?
Ağciyər emfizeması geriyə dönüşü olmayan struktur (anatomik) və funksional dəyişikliklərin nəticəsidir. Bu səbəblə faktların tam yaxşılaşma təmin edilə bilməz. Amma xəstə müəyyən sərhədlər içində rahatlaşdırılaraq həyatını davam etdirə bilər, \’
Ağciyər emfizeması xroniki bronxitin son mərhələsi vardırmı?
Yalnız bronx və ağciyərlərdəki toxuma dağıtması düşünüldüyündə şübhəsiz, emfizema xroniki bronxitin son dayanacağıdır. Amma tənəffüs funksiyası bir
Bütün olaraq ələ alınsa, ağciyərdəki toxuma dağıtmasıyla ürək xəstəliyi arasında da əlaqə qurmaq lazımdır, Amfizern zamanla kor pulmonale adıyla bilinən sağ ürək çatmazlığına gətirib çıxarar. Bu inkişaf emfizemalı xəstələrdə ölümlə nəticələnə bilər.
Kor pulmonale nə vaxt inkişaf edər?
Ürəkdən ağciyərlərə nasosla vurulan qan burada müqavimətlə qarşılaşınca, ürək sərhədilərini məcbur işə başlayır. Kor pulmonale ağciyərdəki müqavimətin, ürəyi imkanlarının sərhədində işə məcbur dövrdə inkişaf edər. Ürəyi həddindən artıq yoran bu vəziyyət qarşısında sağ ürəkdə ağır, qarşılana (dekompanse) çatışmazlıq baş göstərər. Daha sonra ağciyər içi qan dövranı yavaşlayar. Yavaşlama nəticəsində nəfəs darlığı və göyərmə meydana çıxar. Bu vəziyyətdəki xəstə heç bir fiziki iş edə bilməz. Irəli faktlarda yataqdan belə qalxa bilməz.
Kor pulmonale necə nəticələnə bilər?
Xəstəliyin gedişi ağırdır. Təsirli müalicə tətbiq olunmazsa irəliləyərək ölümlə nəticələnir.
Ağciyər emfizeması çox təhlükəli ola bilərmi?
Yaşlılarda və şiş müalicəsi görən bədən müqaviməti düşmüş kəslərdə çox nəticələrə yol aça bilər. Şəkər xəstəliyi və sifilis müalicəsi, görən, yenidən canlandırma klinikalarında yatan ya da xroniki xəstəlikləri olan kəslər də təhlükə altındadır. Bütün bu vəziyyətlərdə amfizem ölümlə nəticələnə bilər.
Emfizemalı yaşlıların ağciyər infeksiyalarından qorunması üçün nə edilməlidir?
Bu xəstələrdə qrip peyvəndinin qoruyucu təsiri çox əhəmiyyətlidir. Aralıq tətbiq qoruyucu antibiotik müalicəsi son illərdə çox faydalı görülməməkdədir; çünki geniş təsirli antibiotiklərlə müalicənin yan təsirləri vardır. Məsələn, xəstədə antibiyotiklere müqavimət inkişaf edə. Qrip peyvəndinin yanında siqaret tüstüsündən və hava çirkliliyindən qorunma, sağlam bir mühitdə iş kimi tədbirlər kafi olur.