Ağciyər embolisi (ağciyər embolizmi) nədir?
Ağciyər emboliyası, ağciyərlərdə tıxanmış qan damarının yaratdığı bir sağlamlıq problemidir. Tibbi ədəbiyyatda ağciyər emboliyası adlandırılan xəstəlik, tez bir zamanda müalicə olunmasa, həyati təhlükəli nəticələrə səbəb ola bilər. Pulmoner arteriyalardakı bu tıxanma ağciyərlərə və kifayət qədər oksigen almayan digər orqanlara zərər verə bilər. Ciddi bir vəziyyətdir və bərpa həftələr və ya aylar çəkə bilər.
Ürəyin sağ mədəciyində oksigen miqdarı az olan qan ağciyər arteriyası adlanan arteriyalarla ağ ciyərlərə aparılır. Ağciyərlərdə oksigen ilə zənginləşdirildikdən sonra pulmoner damarlar tərəfindən yenidən ürəyə aparılır. Bu oksigen baxımından zəngin qan ürək tərəfindən vücudunuzun qalan hissəsinə vurulur. Ürəkdən ağciyərə qan aparan arteriyalardan birində qan laxtalanması aşkar edilərsə, buna pulmoner emboliya deyilir. Bu laxtalanma normal qan axınının qarşısını alaraq simptomlara səbəb olur.
Ağciyər emboliyasının simptomları
Ağciyər emboliyasının simptomları; ağciyərlərin nə qədər təsirləndiyinə, laxtalanma həcminə və əsas ağciyər və ya ürək xəstəliyinə bağlı olaraq çox dəyişir. Bəzi ümumi əlamətlər və simptomlar bunlardır:
- Nəfəs darlığı. Xarakterik olaraq qəfil və güclə pisləşməyə meyllidir.
- Sinə ağrısı. Dərindən nəfəs aldıqda, öskürəndə, yemək yeyəndə, əyilərkən və ya dayandıqda artıra bilər. Sinə ağrısı güclə ağırlaşır; lakin istirahət ilə getmir.
- Öskürək. Qan və bəlğəm ilə öskürək görünə bilər.
- Kürək, bel ağrısı
- Həddindən artıq tərləmə
- Başgicəllənmə
- Başgicəllənmə
- Huşunu itirmə
- Mavi dodaqlar və dırnaqlar
Ağciyər emboliyası ilə ortaya çıxa biləcək digər simptomlara aşağıdakılar daxildir:
- Ümumiyyətlə baldırda baş verən bacak ağrısı və ya şişlik
- Nəmli və solğun dəri (siyanoz)
- Bədən istiliyində artım
- Həddindən artıq tərləmə
- Sürətli və ya nizamsız ürək döyüntüsü
- Baş gicəllənməsi və ya huşunu itirmə hissi
Sadalanan simptomlara əlavə olaraq, ayaqlarınızdan birində (ümumiyyətlə buzovda) ağrı, qızartı və şişlik ola bilər. Bunlar, ağciyər emboliyasının ən ümumi səbəbi olan dərin ven trombozu (DVT) adlanan bacakda qan laxtalanma əmələ gəlir.
Ağciyər emboliyası həyatı təhdid edən bir sağlamlıq problemidir. Bu səbəblə səbəbi açıqlanmayan nəfəs darlığı, sinə ağrısı və ya qanlı bəlğəmə səbəb olan öskürək halında dərhal 112 çağırılmalı və ya təcili yardım otağı tətbiq edilməlidir.
Ağciyər emboliyasının diaqnozu
Ağciyər emboliyasının diaqnozu həmişə asan olmur. Yuxarıdakı simptomlar bir çox xəstəlikdə görülə bilər. Bu simptomların diferensial diaqnozu üçün fiziki müayinə, laboratoriya və görüntüləmə metodlarından istifadə olunur
fiziki müayinə
Fiziki müayinə zamanı ayaqlarınızda şişlik, həssaslıq, rəng itkisi və ya istilik olub olmadığını təyin etmək üçün ayaqlarınıza yaxından baxılacaqdır. Bu simptomlar çox vacibdir, çünki damarlarınızdan birində laxtalanma ola biləcəyinizə işarədir.
qan testləri
Ağciyər emboliyasından şübhələnilirsə, əvvəlcə D-dimer (laxtalanma məhsulu) testi tələb olunur. Test normaldırsa, pulmoner emboliya nəzərə alınmır. Lakin testin nəticəsi yüksəkdirsə, pulmoner emboliya diaqnozunu təsdiqləmək üçün əlavə araşdırmalar aparılmalıdır. Qan testləri qanınızdakı oksigen və karbon dioksid miqdarını da ölçə bilər. Ağciyərdəki damarda laxtalanma qandakı oksigen səviyyəsini azaldır. Əlavə olaraq irsi laxtalanma xəstəliyiniz olub olmadığını müəyyən etmək üçün qan testləri edilə bilər.
Görüntüləmə testləri
- Sinə rentgenoqrafiyası: Ağciyər emboliyasının diaqnozu qoyulmur. Bunu ağciyər emboliyası ilə qarışdırıla bilən digər xəstəliklərdən ayırmağa kömək edir.
- Elektrokardiyogram (EKQ): İnsanlar arasında bir ürək rentgenoqrafiyası olaraq da bilinir. Bu test ürəyin elektrik fəaliyyətini ölçür.
- Ekokardiyografi (EKO): Ürək ultrasəsidir. Ürəkdəki dəyişiklikləri göstərir. Həm diaqnozda, həm də müalicənin tənzimlənməsində dəyərli məlumatlar verir.
- Doppler ultrasəs: Dərin bacak damarlarında laxtalanma olub olmadığı barədə məlumat verir. Çünki tez-tez pulmoner emboliya müşayiət olunur.
- KT Anjiyografi: Qoldan eyni zamanda qeyri-şəffaf material verilərək həyata keçirilən kompüter tomoqrafiyası metodudur. Pulmoner arteriyalarda laxtalanma olub olmadığını göstərdiyindən diaqnozda həlledici ola bilər.
- Maqnetik Rezonans Görüntüləmə (MRT): Bu tarama ətraflı görüntülər yaratmaq üçün radio dalğaları və maqnit sahəsindən istifadə edir. Ağciyər arteriyalarındakı laxtanın birbaşa vizuallaşdırılmasını təmin edir.
- Ağciyər sintiqrafiyası: Kompüter tomoqrafiyasından daha az radiasiya ehtiva etdiyi üçün gənc qadınlarda, hamilə qadınlarda və böyrək xəstəlikləri olan xəstələrdə üstünlük verilə bilər. Ən böyük dezavantaj, təcili xidmət şərtləri altında çəkilməməsidir.
- Ağciyər Anjiyografisi: Ağciyər emboliyasında qəti diaqnoz verən qızıl standart bir test olaraq qəbul edilir. Müdaxilə üsulu ilə həyata keçirilən bahalı və təcrübə tələb edən bir prosedurdur. Bu səbəbdən praktikada çox üstünlük verilmir.
Ağciyər emboliyası müalicəsi
Ağciyər emboliyasının təcili olduğu şübhəsi varsa, qəti diaqnoz üçün istənilən test nəticələri alınmadan əvvəl xəstəyə antikoagulyant dərman inyeksiyası verilir. Antikoagulyantlar adlanan bu dərmanlar mövcud qan laxtalarının böyüməsinin və yeni laxtalanmaların yaranmasının qarşısını alır. Testlər pulmoner emboliya olduğunu təsdiqləyərsə, antikoagulyant dərman enjeksiyonları ən azı 5 gün davam etdirilir. Bundan əlavə, sonrakı 3 ay ərzində oral antikoagulyant tablet müalicəsi verilir. Xəstəliyin erkən diaqnozu və müalicəsi ilə tam sağalma gözlənilir. Nadir hallarda laxtanın ağciyərdən çıxarılması üçün əməliyyat oluna bilər