Spinal Stenoz Nedir?
Yaşla irəliləyən bel-dar kanal, vertebra arasındakı disklər süngər quruluşunu itirir və daha az su içərməyə başlayır. Bu hadisə disk hündürlüyünün azalmasına və bərkimiş diskin onurğa kanalına doğru çıxmasına səbəb olur.Onurğa beyni bacaklara hiss və güc verən sinirləri daşıyır. Artrit (qığırdaq toxumasının məhv edilməsi) səbəbi ilə onurğadakı faset oynaqların sümükləri və bağları qalınlaşır və onurğa kanalına təzyiq göstərir. Bu dəyişikliklər lomber dar kanal (spinal stenoz) adlanan bel bel kanalının daralmasına səbəb olur.
Lomber dar kanalı zamanla bir bağ hortumunda əhəng yığılmasına bənzətmək olar. Əhəng vaxt keçdikcə probozun diametrini daraltdığı kimi, dar kanal da onurğa kanalının diametrini daraldır.
Lomber onurğası , vertebra adlanan bir-birinə bağlı sümüklərdən ibarətdir. Sümüklər onurğa beyninin keçdiyi fəqərə arasında keçən onurğa kanalını əhatə edir. Onurğa kanalının sərhədlərini təşkil edən digər strukturlar, fəqərəarası disklər, faset oynaqlar və fəqərələr arasındakı birləşdirici toxumalardır.
Spinal Stenozunun əlamətləri nələrdir?
Lomber dar kanal həmişə insanda şikayətlərə səbəb ola bilməz. Ancaq arxada ağrı və ya hiss itkisi; bacak ağrısı, kramp, uyuşma, zəiflik; Sidik qaçırma kimi şikayətlər də ola bilər.
Şikayətlər uzun müddət oturmaq və ya ayaq üstə durmaq səbəbindən arta bilər. Mövcud şikayətlər gələ və gedə bilər və zamanla fərqli şiddətlə davam edə bilər.
Önə əyilmək və ya oturmaq onurğa kanalının diametrini artıra bilər, beləliklə ağrıları azaldır və ya tamamilə yox edə bilər.
Xəstələrin ən tipik şikayətləri halsızlıq, hissiyatdakı dəyişikliklər, müəyyən bir məsafəni qət etdikdən sonra ayaqlarında uyuşma və karıncalanma və ayaqların artıq bir addım ata bilməməsidir.
Bu vəziyyətdə xəstələr həmişə oturmaq üçün bir yer axtarırlar. Oturub bir az irəli əyilərək ayaqlar güc qazanır və yenidən yeriməyə başlayırlar. Ancaq müəyyən bir məsafədən sonra şikayətlər təkrarlanır və oturmaq ehtiyacı yaranır.
Spinal Stenozun diaqnozu
Hər şeydən əvvəl həkiminizin suallarına şikayətləriniz barədə ətraflı məlumat verməlisiniz. Dar disk boşluqlarına və ya qalınlaşmış faset oynaqlarına rentgen filmləri çəkilərək baxmaq olar.
Maqnetik rezonans görüntüləmə (MRT) sayəsində onurğa kanalındakı darlıq və onurğa beyninin sıxılması barədə ətraflı məlumat əldə edilə bilər. Kompüter tomoqrafiyası (BT) və ya lomber miyelogram da ətraflı şəkillər əldə etmək üçün istifadə edilə bilər.
Bu tədqiqatların hər biri onurğa kanalının darlığı və sinir kökü sıxılma varlığı, yeri və şiddəti haqqında məlumat verə bilər.
Spinal Stenozun müalcəsi
Həkiminiz bel stenozunu ağrıya səbəb kimi diaqnozundan sonra əvvəlcə cərrahi olmayan müalicələri sınayacaq.
Lomber stenozun cərrahi olmayan müalicələrinə iltihab əleyhinə dərmanlar və ya iltihabı azaldan ağrı kəsicilər daxildir. Fiziki terapiya, esnekliğinizi, gücünüzü və sağlamlığınızı qoruyaraq artıraraq gündəlik fəaliyyətinizi asanlaşdırmaq üçün də qəbul edilə bilər. Onurğa enjeksiyonları (epidural kortizon enjeksiyonları) da tövsiyə edilə bilər.
Narahatlıq əlamətlərini azaltmaq və hərəkətliliyinizi artırmaq üçün həkiminiz tərəfindən bir və ya daha çox dərman təyin edilə bilər. Ağrı nəzarətində istifadə olunan dərmanlara analjezik deyilir. Əksər hallarda ağrı, aspirin və ya asetaminofen kimi çox istifadə olunan (reseptsiz) ağrı kəsicilərinə cavab verir.
Qeyri-steroid antiinflamatuar dərmanlar (NSAİİ) adlanan bəzi analjeziklər meydana çıxa biləcək qıcıqlanma və iltihabı idarə etmək üçün əlavə edilə bilər. Bunlara ibuprofen, naproksen və müxtəlif reçeteli dərmanlar daxildir.
Həkiminiz ağrıkəsici və ya iltihab əleyhinə dərmanlar təyin edərsə, mədə narahatlığı və ya qanaxma kimi yan təsirlərdən ehtiyatlı olmalısınız. Reseptli və ya reseptsiz satılan ağrı kəsicilərinin və QSİƏP-lərin uzunmüddətli istifadəsindən yarana biləcək problemlər üçün həkiminiz tərəfindən izlənilməlidir.
Digər analjeziklərdən və ya QSİƏP-lərdən faydalanmayan şiddətli və davamlı ağrınız varsa, həkiminiz də qısa müddətə narkotik analjeziklər (kodein kimi) təyin edə bilər. Yalnız tövsiyə olunan miqdarda dərman istifadə etməlisiniz. Daha yüksək doza qəbul etmək sağalmanı sürətləndirməyəcəkdir.
Yüksək dozada dərman istifadəsi ürəkbulanma, qəbizlik, yuxululuq və balanssızlığa səbəb ola bilər və istifadəsi asılılığa səbəb ola bilər. Bütün dərmanlar yalnız göstərişə əsasən alınmalıdır. İstifadə etdiyiniz hər hansı bir dərman haqqında (reseptsiz qəbul etdiyiniz dərmanlar da daxil olmaqla) həkiminizə və sizin üçün ağrı dərmanı təyin etdiklərini və bu dərmanları əvvəllər istifadə etmisinizsə, sizin üçün işləyib işləmədiklərini və səbəb olduqları yan təsirləri izah edin.
Antiinflamatuar təsiri olan digər dərmanlar da mövcuddur. Kortikosteroid dərmanları (tablet və ya enjeksiyon şəklində) bəzən güclü iltihab əleyhinə təsirləri səbəbindən çox güclü bel və ayaq ağrıları üçün təyin edilir. NSAİİ kimi, kortikosteroidlərin də yan təsirləri ola bilər. Bu dərmanların faydaları və risklərini həkiminizlə müzakirə etməlisiniz.
Çox şiddətli ağrıları aradan qaldırmaq üçün seçici onurğa enjeksiyonları və ya \”bloklar\” istifadə edilə bilər. Bunlar bu texnikada təhsil almış bir həkim tərəfindən epidural boşluğa (onurğa sinirləri ətrafında boşluq) və ya faset oynaqlara kortikosteroid enjeksiyonlarıdır.
Müalicəyə verilən cavabdan asılı olaraq, ilk inyeksiya sonrakı bir və ya iki iynə ilə əlavə edilə bilər. Bunlar ümumiyyətlə reabilitasiya və müalicə proqramı çərçivəsində edilir.
Bel stenozu olan insanlar ümumiyyətlə fəaliyyətlərdən çəkinirlər. Bu da hərəkətliliyin azalmasına, elastikliyə, gücə və ürək-damar fitnesinə səbəb ola bilər. Bu vəziyyət fiziki müalicə və ya məşq proqramı ilə yaxşılaşdırıla bilər.
Fiziki müalicə və məşq proqramı, gərgin əzələlərin yenidən elastik olması üçün gərmə hərəkətləri ilə başlayır. Esnekliğinizi qorumaq üçün uzanan məşqləri tez-tez təkrar etməyiniz istənə bilər.
Sinirlərdə vəziyyəti artırmaq və qan dövranını yaxşılaşdırmaq üçün idman velosipedləri, koşu bandları və üzgüçülük kimi ürək-damar hərəkətləri proqrama əlavə edilə bilər. Sinirlərdə artan qan axını bəzi dar kanal şikayətlərini azalda bilər. Bundan əlavə, bel, qarın və bacak əzələlərini gücləndirmək üçün məşqlər edilə bilər.
Çevikliyiniz, gücünüz və kondisioneriniz qorunub artarsa gündəlik fəaliyyətiniz asanlaşacaqdır. Fizioterapevtiniz və ya həkiminiz sizə evdə sadə alətlərdən istifadə edərək və ya idman mərkəzinə gedərək həyatınıza davamlı bir məşq proqramı əlavə edə biləcəyinizi söyləyə bilər.
Lomber dar kanallı bəzi insanlar üçün ev dəyişikliyi və ev təhlükəsizliyi vacibdir. Paltaryuyan maşın kimi ev alətlərinin daha faydalı yerlərə aparılmasına ehtiyac ola bilər. Yatağın yanında bir komodin əlverişli ola bilər.
Lazım gələrsə, banyoda düşməməsi üçün təhlükəsizlik cihazları da tövsiyə olunur. Yeməklərin hazırlanması, fəaliyyətlərin planlaşdırılması və işlərə qənaət planları nəzərdən keçirilməlidir. Baston və ya gəzinti kimi zəruri vasitələrin xəstəyə tam oturması vacibdir.
Stenozun olması, bacaklarda, bağırsaq və sidik kisəsi nəzarətində problemlər meydana gəlmədiyi təqdirdə, yetkinlərdə təhlükəli bir vəziyyət yaratmır. Bu səbəbdən müalicənin məqsədi ağrını azaltmaq və xəstənin funksionallığını artırmaqdır.
Cərrahi olmayan müalicələr onurğa kanalının daralmasını düzəltmir, əksinə uzun müddətli ağrı nəzarətini və əməliyyata ehtiyac olmadan artan funksionallığı təmin edir. İştirakçi bir reabilitasiya proqramı üç ay və ya daha çox müddətdə nəzarət altında müalicə tələb edir.
Ağrı və şikayətləri qeyri-cərrahi müalicə üsulları ilə aradan qaldırıla bilməyən, yerimə və hərəkət kimi funksiyaları ciddi şəkildə pozulmuş xəstələrə bel darlığı olan xəstələrdə cərrahi əməliyyat tövsiyə olunur.
Bel stenozu olan xəstələrdə cərrahi müalicə, mütərəqqi ayaq zəifliyi və ya sidik kisəsi və bağırsağa nəzarət problemi olan insanlara da tətbiq olunur. Eyni zamanda, yürüş məsafəsi qısaldan və həyat keyfiyyəti pisləşən xəstələr üçün cərrahi müalicə yaxşı bir seçim kimi qəbul edilə bilər.
Əməliyyatdan sonra gündəlik həyata keçidi daha rahat etmək üçün reabilitasiya dəstəyi də alınmalıdır.
Lomber-dar kanal Dar kanal vəziyyətində, fəqərələr bəzən bir-birinin üstünə sürüşə bilər (spondilolistez). Bəzi hallarda beldə skolyoz (yan əyrilik) inkişaf edə bilər. Bu vəziyyətdə vertebra arasında anormal hərəkətlər (qeyri-sabitlik) görülə bilər.
Belə hallarda, dekompressiya əməliyyatı ilə yanaşı, vertebaları aşkar etmək üçün onurğa sintezi əməliyyatı da edilə bilər. Sümük parçaları, sümüyə bənzər maddələr və ya metal qaynaqları (alətlər) füzyon yolu ilə düzəldiləcək müvafiq vertebralar arasına qoyaraq edilə bilər.
Füzyon ön və ya arxa yanaşma və ya hər iki yanaşma istifadə edilərək edilə bilər. Füzyon əməliyyatlarında yanaşma (ön / arxa) seçimi sümük qabarıqlıqlarını çıxarmaq ehtiyacı, çıxıntıların yeri, xəstələr arasındakı anatomik fərqlər və qeyri-sabitlik dərəcəsi kimi bir çox texniki amillərlə müəyyən edilir.
Bel stenozu olan əksər xəstələrdə əməliyyatdan sonra ağrı azalır və əməliyyatdan 6-9 ay sonra bütün fəaliyyətlərdə əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşma və artım müşahidə olunur. Gündəlik fəaliyyətə və normal bir həyata qayıtmaq üçün əməliyyatdan sonra bir reabilitasiya proqramına başlanır.