Bel yırtığı (Bel disk hernisi) nədir?
Bel bezi beş onurğa və diskdən ibarətdir. Bu bölgə ən çox bədən çəkisini daşıyan yer olaraq bilinir. Günümüzdə çox rast gəlinən yırtıq disk,onurğalar arasındakı disk birləşməsinin kənarlarında bir yırtıq əmələ gəlməsi, diskin içindəkilər onurğa kanalına girib ayaqlara, bəzən də onurğa beyninə gedən sinirlərə basdıqda meydana gələn bir xəstəlikdir.Lomber yırtıq, şiddətli stres (ağır qaldırma, eyni vəziyyətdə uzun müddət qalma, gərginliyə məruz qalma, düşmə, kilolu və çox doğuş) nəticəsində vertebra arasındakı qığırdaq sürüşərək qırıldıqda və onurğa beyindən çıxan sinirləri sıxarkən meydana gəlir. Cərrahi müalicə xəstələrin ağrılarını daha sürətli və proqnozlaşdırılan şəkildə azalda və ya ortadan qaldıra bilər. Sinir sıxılma səbəbindən itkisi olan xəstələrdə sinir bərpa edilməsini müsbət təsir edə biləcəyi düşünülür.
Səbəbi dəqiq bilinmir, ancaq ailəvi (qismən irsi) və fəaliyyətlə əlaqəli risk faktorları olduğu düşünülür. Ümumi bel yırtığı əsasən nisbətən gənc xəstələrin nisbətən sağlam görünüşlü disklərində olur.
Yırtıq, diskin xarici halqasında zəifləmə və ya qırıldıqda meydana gəlir. Müxtəlif faktorlar aşağıdakılar da daxil olmaqla diskin zəifləməsinə səbəb ola bilər. Bunlar;
- Yaşlanma və degenerasiya
- Çəki artıqlığ
- Ağır yüklərin qaldırılmasından qəfil stres
Bel yırtığı əlamətləri
Bel yırtığı ümumiyyətlə özünü budlara,ayaqlara yayılan ağrı ilə göstərir lakin aşağdakı səbəblərdə bel yırtığına bağlı ola bilər;
- Ayaqlarda qıcıqanma və ya uyuşma
- Əzələ zəifliyi
- Hərəkət edərkən gərginlik
- İqtidarsızlıq
- Bel ağrısı
- Ayaqlara vuran ağrılar
- Asanlıqla yorulma
- Sidik qaçırma
- Balans itkisi
- Oturma və gəzinti çətinliyi
Bel yırtığı diaqnozu
Bel yırtığı diaqnozundan əvvəl xəstənin tarixçəsi götürülür və həkim tərəfindən fiziki müayinə aparılır. Xəstənin əzələ reflekslərini və əzələ gücünü yoxlamaq üçün nevroloji müayinə edə bilər.
Fiziki müayinədən sonra rentgen, MR, CT və ya KT kimi yüksək dəqiqlikli diaqnostik cihazlarla yırtıq səbəbiylə onurğa beyni və ya sinir sıxılması aşkar edilir. Bundan əlavə, EMG (elektromiyogram) cihazı xəstənin hansı sinir kökünə və ya köklərinə yırtıqdan təsirləndiyini təyin edir.
Bel yırtıq müalicəsi
Bel yırtıq müalicəsi; Ayağa şiddətli yayılan ağrı,hiss və / və ya güc itkisi, sidik itkisi və nəcisə nəzarət kimi simptomlar nəzərə alınmaqla planlaşdırılır. Bel yırtıq əməliyyatından sonra xəstələrin ağrıları daha sürətli və nəzərəçarpacaq dərəcədə azalır və ya tamamilə yox ola bilər. Sinir sıxılma səbəbindən hiss və ya güc itkisi olan xəstələrdə sinir iyileşmesine müsbət təsir göstərdiyi də düşünülür.
Həkim qısamüddətli istirahət, ağrıya səbəb olan qıcıqlanmanı azaltmaq üçün iltihab əleyhinə dərmanlar, ağrıya nəzarət üçün ağrıkəsicilər, fizioterapiya, məşq və ya bel yırtığı diaqnozu qoyulmuş bir xəstə üçün epidural steroid enjeksiyonları kimi müalicə metodlarını tövsiyə edə bilər.
İstirahət edilmək tövsiyə olunursa, həkiminizə yataq istirahətində nə qədər olmağın lazım olduğunu soruşmalısınız. Çünki lazım olduğundan daha uzun davam edən yataq istirahəti oynaqlarda sərtliyə və əzələ zəifliyinə səbəb ola bilər və bu da ağrınızı azalda biləcək hərəkətlər etməyinizi çətinləşdirəcəkdir.
Bu səbəbdən bel ağrısı üçün 2 gündən çox, bel yırtığı üçün 1 həftə istirahət etmək məsləhət görülmür. Ayrıca, sərt bir yataqda və ya yerdə yatmağın yırtıq və ağrı müalicəsində sübut edilmiş bir təsiri yoxdur. Digər tərəfdən, həkiminizə bel yırtığın müalicəsi zamanı işə davam edib etməyəcəyinizi də soruşmalısınız.
Bel yırtıq xəstəliyiniz inkişaf etmiş bir səviyyəyə çatmayıbsa və işə davam etməyiniz çətindirsə, gündəlik fəaliyyətinizi bir tibb bacısı və ya fizyoterapistin köməyi ilə, belinizə həddindən artıq yük vermədən necə edə biləcəyiniz barədə məlumat almalısınız, həm də müalicəyə başlamaq.
Bel yırtıq cərrahi olmayan müalicəsinin məqsədi bel yırtığı yaratdığı sinir qıcıqlanmasını azaltmaq və xəstənin ümumi vəziyyətini yaxşılaşdırmaq və onurğanı qorumaqla ümumi funksiyanı artırmaqdır.
Bel yırtığı üçün həkim tərəfindən tövsiyə edilə bilən ilk müalicələr arasında;
Ultrasonik istilik müalicəsi, elektrik stimulyasiyası, isti tətbiq, soyuq tətbiq və əl masajı kimi müalicələr mövcuddur. Bu tətbiqlər yırtıqlanan ağrıları, iltihabı və əzələ spazmını azalda bilər və bir məşq proqramına başlamağı asanlaşdırır.
Bel yırtığında traksiyon (dartma) metodu bəzi xəstələrdə bəzi ağrıları azalda bilər; bununla birlikdə bu müalicə bir fiziki terapevt və ya fizyoterapist tərəfindən tətbiq olunmalıdır. Əks təqdirdə, bu tətbiq geri qaytarılmaz zərər verə bilər.
Bəzi hallarda, həkiminiz yırtıq müalicəsinin başlanğıcında ağrınızı azaltmaq üçün bel yırtıq korseti istifadə etməyinizi tövsiyə edə bilər. Lakin bel yırtıq korsetləri yırtılmış diskin sağalmasına kömək olmazlar.
Əl ilə müalicələri mənşəyi bilinməyən bel ağrısında qısa müddətli bir rahatlama təmin etsə də, əksər bel yırtıqlarında bu cür tətbiqlərdən qaçınmaq lazımdır.
Fiziki müalicə və ya məşq proqramı ümumiyyətlə bel ağrısı və ayaq şikayətlərini azaltmaq üçün zərif uzanma və duruş dəyişiklikləri ilə başlayır. Ağrınız azaldıqda, elastiklik, güc, dözümlülüyü artırmaq və normal həyat tərzinə qayıtmaq üçün sıx məşqlər edilə bilər.
Fiziki müalicə və ya məşq proqramı ümumiyyətlə bel ağrısı və ayaq şikayətlərini azaltmaq üçün zərif uzanma və duruş dəyişiklikləri ilə başlayır. Ağrınız azaldıqda, elastiklik, güc, dözümlülüyü artırmaq və normal həyat tərzinə qayıtmaq üçün sıx məşqlər edilə bilər.
Ağrıları idarə etməyə kömək edən dərmanlara ağrı kəsicilər (analjeziklər) deyilir. Əksər hallarda bel və ayaq ağrısı aspirin və ya asetaminofen kimi çox istifadə edilən (reseptsiz) ağrı kəsicilərinə cavab verir.
Ağrıları bu dərmanlarla idarə edilə bilməyən xəstələrdə, əsas ağrı mənbəyi olan və nəticədə ortaya çıxan qıcıqlanma və iltihabı idarə etmək üçün steroid olmayan antiinflamatuar dərmanlar (NSAİİ) adlanan bəzi analjezik-antiinflamatuar dərmanlar əlavə edilə bilər.
Şiddətli və davamlı ağrınız varsa, həkiminiz qısa müddətə narkotik analjeziklər də təyin edə bilər. Bəzi hallarda müalicəyə əzələ gəzdirənlər əlavə edilə bilər. Yüksək doza əzələ gəzdiricilərini qəbul etmək sağalmanı sürətləndirməyəcək, çünki bu dərmanlar ürəkbulanma, qəbizlik, yuxululuq, balanssızlığa və yan təsirlərə səbəb ola bilər.
Bütün dərmanlar yalnız təsvir edildiyi və miqdarda alınmalıdır. İstifadə etdiyiniz hər hansı bir dərmanı (resept olmadan qəbul etdiyiniz dərmanlar da daxil olmaqla) doktorunuza söyləyin və sizin üçün tövsiyə olunan ağrı kəsicilərini sınamısınızsa, sizin üçün işlədiyini söyləyin.
Uzun müddətli resept istifadəsi və ya reseptsiz satılan ağrı kəsiciləri və QSİƏP-lərin səbəb ola biləcəyi problemlər (mədə narahatlığı və ya qanaxma) üçün həkiminiz tərəfindən izlənilməlidir.
Antiinflamatuar təsiri olan digər dərmanlar da mövcuddur. Kortizon dərmanları (kortikosteroidlər) bəzən güclü iltihab əleyhinə təsirlərinə görə çox güclü bel və ayaq ağrısı üçün təyin edilir. NSAİİ kimi, kortikosteroidlərin də yan təsirləri ola bilər. Bu dərmanların faydaları və risklərini həkiminizlə müzakirə etməlisiniz.
Epidural enjeksiyonlar və ya \”bloklar\” çox güclü ayaq ağrısını aradan qaldırmaq üçün istifadə edilə bilər. Bunlar bir həkim tərəfindən epidural boşluğa (onurğa sinirləri ətrafındakı boşluq) edilən kortikosteroid enjeksiyonlarıdır.
İlk inyeksiyaya sonrakı bir və ya iki iynə əlavə edilə bilər. Bunlar ümumiyyətlə iştirakçı bir reabilitasiya və müalicə proqramı çərçivəsində edilir. Ağrını tetikleyen nöqtələrə enjeksiyonlar birbaşa yumşaq toxumalara və əzələlərə edilən lokal anestezik inyeksiyalardır.
Bəzi hallarda ağrı nəzarəti üçün faydalı olsalar da, tetikleyici nöqtələrə enjeksiyonlar bel yırtığına kömək olmur.
Bel yırtığı əməliyyatı Lomber yırtıq əməliyyatının məqsədi, yırtıqlı diskin sinirlərə basaraq qıcıqlanmasına və ağrı və güc itirmə kimi şikayətlərə səbəb olmasının qarşısını almaqdır. Yırtıqlı disk əməliyyatlarında ən çox tətbiq olunan üsul disektomiya və ya qismən diskektomiya adlanır. Bu üsul, yırtıqlı diskin bir hissəsinin çıxarılmasıdır.Diski tam görmək üçün sümük əmələ gəlməsinin diskin arxasındakı lamina adlı kiçik bir hissəsini çıxarmaq lazım ola bilər. Sümük çıxarılması mümkün qədər az tutulursa, buna hemilaminotomiya, daha çox edilərsə hemilominektomiya deyilir.
Daha sonra yırtıqlanan disk toxuması xüsusi tutucular köməyi ilə çıxarılır. Sinirə basan disk parçası götürüldükdən sonra sinirdəki qıcıqlanma qısa müddətdə yox olur və tam bərpa oluna bilər. Bu gün bu prosedur ümumiyyətlə endoskop və ya mikroskop istifadə edərək kiçik cərrahi kəsiklər ilə həyata keçirilir.
Disktektomiya lokal, onurğa və ya ümumi anesteziya altında edilə bilər. Xəstə üzü aşağı əməliyyat masasına qoyulur və xəstəyə çömelmə vəziyyəti verilir. Yırtıqlı disk üzərində cilddə kiçik bir kəsik edilir. Sonra onurğadakı əzələlər sümükdən ayrılır və kənara çəkilir. Cərrahın sıxılmış siniri görə bilməsi üçün az miqdarda sümük çıxarıla bilər.
Yırtıqlı disk və digər qırılan hissələr çıxarılır, beləliklə sinirə heç bir təzyiq olmaz. Sinirin hər hansı bir təzyiqə məruz qalmamasını təmin etmək üçün mövcud ola biləcək sümük yarıqları (osteofitlər) də çıxarılır. Bu prosedurda ümumiyyətlə çox az miqdarda qanaxmaya rast gəlinir.